Παναγιώτης Δ. Δαβόρας – Πολιτικός Επιστήμονας, φοιτητής Νομικής
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Η Εξουσία, ως άλλο μήλον της έριδος, αποτέλεσε άλλοτε το μέσο και άλλοτε τον (αυτό-) σκοπό για την εδραίωση και εμπέδωση της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Η μετεμφυλιακή ιστορία είναι διάσπαρτη από παραδείγματα πολιτικών αναταραχών και κρίσεων, καθώς και από επεμβάσεις του στέμματος για τη χειραγώγηση της πολιτικής ζωής με το διορισμό κυβερνήσεων αχυρανθρώπων.
Οι εκλογές του 1961, ευρέως γνωστές ως «βίας και νοθείας» , και ο «ανένδοτος αγώνας» της Ένωσης Κέντρου του Γ. Παπανδρέου (ως αξιωματική αντιπολίτευση) ενάντια στην κυβέρνηση της Ε.Ρ.Ε. και του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή, αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, που ενίσχυσε τη συνέχιση του διχασμού της πολιτικής ζωής και κατ’ επέκταση όλων των πολιτών, σε Δεξιά – Αντιδεξιά . Πολλά από τα πολιτικά συνθήματα της εποχής επέζησαν για δεκαετίες, φτάνοντας ως το κατώφλι των εκλογών του 1996, ακόμη και του 2000, όπως λ.χ. «ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά». Όλα τα συνθήματα χρησιμοποιήθηκαν ως μέσο για την πόλωση των ψηφοφόρων και την αποφυγή διαρροών προς τα αντίπαλα κόμματα στον πολιτικό αγώνα για την κατάληψη της εξουσίας.
Η μετάβαση από τη δικτατορία των συνταγματαρχών στη μεταπολίτευση τελεσφόρησε και έδωσε τη δυνατότητα της δημιουργίας ενός σταθερού πολιτικού συστήματος με την εμπέδωση των δημοκρατικών θεσμών, που μπολιάστηκε από τη θέληση όλου του πολιτικού κόσμου, αλλά και των πολιτών. Ο στρατός έπαψε να επεμβαίνει στην πολιτική ζωή της χώρας και η ψήφιση νέου Συντάγματος (1975) του κράτους έφερε το τέλος για το θεσμό της βασιλείας αντικαθιστώντας τον από τον αιρετό, πλέον, Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ως ανώτατο άρχοντα με πενταετή θητεία. Με την αναθεώρηση του Συντάγματος το 1986 καταργήθηκαν οι λεγόμενες υπερεξουσίες του ΠτΔ, κατάλοιπα του θεσμού της βασιλείας, δίδοντάς του πλέον αποκλειστικά το ρόλο του ρυθμιστή του πολιτεύματος. H ενότητα και η συνέχεια του κράτους βρήκαν στο πρόσωπό του το συμβολικό τους τόπο.
Οι πρώτες εκλογικές αναμετρήσεις της μεταπολίτευσης χαρακτηρίζονται από πόλωση, που τροφοδοτείται από τις κυρίαρχες πολιτικές ιδεολογίες, αλλά και από την έως τώρα πολιτική ιστορία της χώρας. Ο Συντηρητισμός (ΝΔ) και ο Σοσιαλισμός (ΠΑΣΟΚ) είναι τα κυρίαρχα ιδεολογικά ρεύματα, που συγκρούονται. Η υπογραφή της Συνθήκης προσχώρησης της χώρας στην (τότε) Ε.Ο.Κ., η πτώση του τείχους του Βερολίνου και η «οικονομική» παγκοσμιοποίηση είναι από τα πλέον σημαντικά γεγονότα, που σημάδεψαν ανεξίτηλα την πορεία της Ελλάδας, καθώς και την αρχή της κρίσης των πολιτικών ιδεολογιών. Ο Συντηρητισμός έλαβε ένα πιο κοινωνικό πρόσωπο (κοινωνικός (Νέο-)φιλελευθερισμός ) και ο Σοσιαλισμός (Σοσιαλδημοκρατία πλέον) αποδέχτηκε την οικονομία της αγοράς, με προτεραιότητα στο κοινωνικό καθήκον και την ηθική ευθύνη (Σοσιαλισμός του τρίτου δρόμου), διαγράφοντας ένα δρόμο ενδιάμεσα στον σοσιαλισμό και τον φιλελευθερισμό . Δεν είναι παράξενο, που στα προεκλογικά προγράμματα των δύο μεγάλων κομμάτων – συνδιεκδικητών της εξουσίας διαπιστώνουμε τάσεις σύγκλισης στους στόχους, που τίθενται και τάσεις απόκλισης στα μέσα, που θα χρησιμοποιηθούν προς επίτευξή των.
2. ΟΙ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΗΜΑΘΙΑ 1974 – 2009
Η Ημαθία στο διάβα των τριών τελευταίων δεκαετιών ήταν μέτοχος και κοινωνός όλων των πολιτικών εξελίξεων εμφανίζοντας τις ίδιες ανησυχίες, αλλά και συγκρούσεις μέσα στην τοπική κοινωνία με αυτές, που παρατηρούνται σε όλη την Ελλάδα το ίδιο χρονικό διάστημα. Τα εκλογικά αποτελέσματα της Ημαθίας όλων των έως τώρα αναμετρήσεων από το 1974 παρατηρείται ότι ταυτίζονται με τη σειρά προτίμησης των δύο πρώτων κομμάτων στα αποτελέσματα της επικράτειας. Μπορούμε να συνάγουμε ότι το εκλογικό ρεύμα ακολουθείται από την κοινωνία, που εκσυγχρονίζεται, αφού δεν ακολουθεί πιστά τα πολιτικά πρότυπα και τις πολιτικές ταυτότητες (όπως π.χ. στην περιφέρεια Ηρακλείου, όπου σε όλες τις εκλογές από το 1977 πρώτο κόμμα έρχεται το ΠΑΣΟΚ).
Οι εκλογικές βάσεις των κομμάτων στην Ημαθία φαίνεται πως διατηρούνται καθώς τα πιο χαμηλά ποσοστά των δύο πρώτων κομμάτων δεν έχουν πέσει κάτω από το 36% της ΝΔ (εκλογές 1996) και από το 39% του ΠΑΣΟΚ (εκλογές 2007). Το ΠΑΣΟΚ από το 1974 έως τις εκλογές του 1981 βλέπουμε να υπερτριπλασιάζει τα ποσοστά του ενώ η ΝΔ στο αντίστοιχο χρονικό διάστημα να τα μειώνει κατά 18%. Η Αριστερά αυξάνει κατά 2% τα ποσοστά της και τα διατηρεί έως τις εκλογές του 1989 (ΚΚΕ και ΣΥΝ συγκέντρωσαν συνολικά 6,33% το 1993 εν αντιθέσει με τις εκλογές του Ιουλίου 1989, Νοεμβρίου 1989 και Απριλίου 1990, όπου τα ποσοστά της Αριστεράς κυμαίνονται από 11,85% – 9,65%).
Είναι ολοφάνερο ότι ο δικομματισμός γίνεται πλέον γεγονός με εφαλτήριο τις εκλογές του 1981. Η κομματικοποίηση και η πόλωση σιγά – σιγά περνάει από τα ΜΜΕ (από τον τύπο κυρίως, αφού τα ιδιωτικά κανάλια πανελλήνιας εμβέλειας δεν υπήρχαν ακόμη) στους πολίτες. Φυσικά καίριο ρόλο σ’ αυτό παίζουν οι προσωπικότητες των ηγετών των κομμάτων (μαζικά και προσωποπαγή κόμματα) . Ξεφυλλίζοντας τον τοπικό τύπο της προεκλογικής και μετεκλογικής περιόδου διαπιστώνει κανείς έντονους πολιτικούς διαξιφισμούς, ενώ στις διαπροσωπικές σχέσεις, εν γένει, δεν λείπουν και οι λεκτικές κόντρες φανατικών οπαδών και των δύο κομμάτων, που κλιμακώνονται (ιδίως μετά το 1989), αλλά, ευτυχώς, σπάνια φτάνουν σε χρήση σωματικής βίας .
Στις τελευταίες τρείς εκλογικές αναμετρήσεις (2004 – 2007 – 2009) φαίνεται πως ο φανατισμός, αλλά και το ενδιαφέρον για τα πολιτικά δρώμενα υποχωρεί για το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας (τοπικής και πανελλαδικής). Τα αίτια πρέπει μάλλον να αναζητηθούν στα συνεχόμενα πολιτικά σκάνδαλα και τη διαφθορά στα κόμματα εξουσίας, που συνέβαλαν καταλυτικά στην ανάδυση πολιτικής κρίσης, ηθικής, κυρίως, διάστασης. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές, που δεν αφήνουν πολλά περιθώρια πολιτικών επιλογών των εθνικών κυβερνήσεων, ειδικά σε τομείς που εμπίπτουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΕ, συνέβαλαν στη χαλάρωση των ιδεολογικών ταυτοτήτων μεγάλου μέρους της κοινωνίας. Ο πολιτικός φανατισμός παρατηρείται πλέον στην προεκλογική περίοδο, δε φτάνει όμως σε ακραίες εκδηλώσεις. Έχει δε ρίζες από την έντονη πολιτική αντιπαράθεση της μεταπολίτευσης και, κυρίως, από τις πολιτικές πατρωνίας των κυρίαρχων κομμάτων εξουσίας.
Η αποτίμηση της δύναμης των κομμάτων στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές (2009) στην Ημαθία δείχνει ότι ο δικομματισμός παραμένει σε πολύ υψηλά ποσοστά (80,32%) χάνοντας μόλις 1,55% της δύναμής του και η Αριστερά εμφανίζει πολύ ελάχιστες απώλειες (ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ έλαβαν το 2009 10,09% από 10,73% το 2007). Οι κερδισμένοι ήταν το ΠΑΣΟΚ με άνοδο 4,28%, το ΛΑΟΣ, που αύξησε το ποσοστό του κατά 1,50% και οι Οικολόγοι Πράσινοι, που έλαβαν 0,56% παραπάνω ψήφους. Το υπόλοιπο 3% του εκλογικού σώματος της Ημαθίας στράφηκε στα πολύ μικρά κόμματα.
3. ΟΙ ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ ΗΜΑΘΙΑΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ 1974 – 2009
Η εκλογική περιφέρεια της Ημαθίας ως τετραεδρική εκλέγει τέσσερις βουλευτές. Στους παραπάνω πίνακες (1 και 2) μπορούμε να πληροφορηθούμε ποιοι βουλευτές εκλέχθηκαν και από ποιο κόμμα προέρχονταν για όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις από το 1974 έως και την τελευταία της 4ης Οκτωβρίου 2009. Στις 13 εκλογικές αναμετρήσεις η ΝΔ πήρε 26 έδρες, το ΠΑΣΟΚ 24 και από 1 έδρα η ΕΚ-ΝΔ και το ΚΚΕ. Το 1974 το ΠΑΣΟΚ ήρθε τρίτο κόμμα στην Ημαθία και δεν έλαβε καμία έδρα εν αντιθέσει με τη ΝΔ, που πήρε τρεις έδρες.
Από το 1977 και έκτοτε οι τέσσερις έδρες της περιφέρειας καταλαμβάνονται μόνο από βουλευτές της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ, με εξαίρεση τις εκλογές του 1996, όπου λόγω του εκλογικού συστήματος η ΝΔ, αν και με πολλαπλάσια ποσοστά από το ΚΚΕ, έχασε την έδρα και εξελέγη βουλευτής η Μ. Μπόσκου. Ο βουλευτής της ΕΚ-ΝΔ Γ. Χιονίδης το 1977 δεν κατάφερε να επανεκλεγεί, αφού το κόμμα όπου πολιτευόταν (ΕΔΗΚ) ήρθε τρίτο στο νομό. Ο πρώην βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Μ. Γικόνογλου κατέχει τις περισσότερες εκλογικές νίκες (9) στο νομό από όλους τους συναδέλφους του, εκλεγόταν δε συνεχώς από το 1977 έως και το 2000. Δεύτερος για το ΠΑΣΟΚ έρχεται ο νυν Υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μ. Χρυσοχοΐδης με επτά συνεχόμενες εκλογικές νίκες από τον Ιούνιου 1989 έως και το Μάρτιο του 2004. Έκτοτε η περιφέρεια όπου πολιτεύεται είναι η Β’ Αθηνών πετυχαίνοντας ήδη την επανεκλογή του για δεύτερη συνεχόμενη φορά (εκλογές 2007 και 2009).
Από τη ΝΔ ο Δ. Χατζηδημητρίου (εκλογές 1974 – 1977 – 1981 – 1985), ο νυν ευρωβουλευτής Γ. Παπαστάμκος μαζί με το Στ. Κυριαζόπουλο (εκλογές Ιουν. και Νοεμ. 1989 – 1990 – 1993), καθώς και ο νυν βουλευτής Μ. Χαλκίδης (εκλογές 2000 – 2004 – 2007 – 2009) αριθμούν από τέσσερις βουλευτικές θητείες έκαστος. Ο πρώην βουλευτής της Ν.Δ. Η.Φωτιάδης αριθμεί τρεις συνεχείς βουλευτικές θητείες από το 2000 – 2009, ενώ στις εθνικές εκλογές του 2009 δεν πέτυχε την επανεκλογή του (η ΝΔ κατέλαβε μια έδρα στην περιφέρεια Ημαθίας και το ΠΑΣΟΚ τις υπόλοιπες τρεις).
Από τους προαναφερόμενους βουλευτές Ημαθίας αξιοσημείωτο είναι ότι δύο μετείχαν σε κυβερνήσεις ως Υπουργοί, αλλά και ως Υφυπουργοί . Ο Γ. Παπαστάμκος διετέλεσε στην Κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη (1990 – 1993) Υφυπουργός Εξωτερικών και Υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας. Από το 2004 είναι Ευρωβουλευτής (ΝΔ) καθώς επανεκλέχθηκε για δεύτερη φορά στις ευρωεκλογές του 2009. Ο Μ. Χρυσοχοΐδης διετέλεσε Υφυπουργός Εμπορίου και Υφυπουργός Ανάπτυξης στις Κυβερνήσεις Ανδρέα Παπανδρέου και Κώστα Σημίτη αντίστοιχα (1994 – 1999). Το 1999 ορκίστηκε Υπουργός Δημόσιας Τάξης, όπου παρέμεινε στο Υπουργείο και στην επόμενη Κυβέρνηση Κ. Σημίτη (2000 – 2004). Στη νυν Κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου προΐσταται του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, εκλέγεται δε, όπως έχει προλεχθεί, στη εκλογική περιφέρεια Β’ Αθηνών από το 2007.
Συντομογραφίες:
ΔΗΑΝΑ Δημοκρατική Ανανέωση
ΔΗΚΚΙ Δημοκρατικό Κοινωνικό Κίνημα
ΕΔΑ Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά
ΕΔΗΚ Ένωση Δημοκρατικού Κέντρου
ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση
ΕΚΚΕ Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας
ΕΚ-ΝΔ Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις
ΕΟΚ Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα
ΕΠΕΝ Εθνική Πολιτική Ένωσις
ΕΡΕ Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση
ΚΚΕ Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος
ΚΟΔΗΣΟ Κόμμα Δημοκρατικού Σοσιαλισμού
ΛΑΟΣ Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός
ΝΔ Νέα Δημοκρατία
ΠΑΣΟΚ Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα
ΠΟΛΑΝ Πολιτική Άνοιξη
ΠτΔ Πρόεδρος της Δημοκρατίας
ΣΥΝ Συνασπισμός
ΣΥΡΙΖΑ Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς
Βιβλιογραφία:
1. Heywood Andrew, Εισαγωγή στην Πολιτική, Πόλις, 2006
2. Βούλγαρης Γιάννης, Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης. Σταθερή δημοκρατία σημαδεμένη από τη μεταπολεμική ιστορία, Αθήνα, Θεμέλιο, Β΄ έκδοση 2002
3. Τζιοβάρας Γρηγόρης – Χιώτης Βασίλης, Ο Πολιτικός Χάρτης της Μεταπολίτευσης 1974 – 2004, Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα 2004
4. Νικολακόπουλος Ηλίας, Η καχεκτική δημοκρατία κόμματα και εκλογές, 1946 – 1967, Πατάκη, 2003
5. Παπαγιάννης Δονάτος, Εισαγωγή στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 1999
6. Χρυσόγονος Κώστας, Συνταγματικό Δίκαιο, Σάκκουλα, 2005
7. Χρυσόγονος Κώστας, Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Από τις πολιτικές δυναστείες στην κλεπτοκρατία, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2009
Εφημερίδες
1. «Ο Φρουρός της Ημαθίας», φύλλα 984/1974, 1138/1977
2. «ΛΑΟΣ», φύλλα 1738/1981, 1769/1981, 4016/1989, 4256/1990, 5291/1993, 5297/1993, 6159/1996
3. «Ημερησία», φύλλο 1679/1989
4. «Μακεδονική», φύλλο 941/2000
5. «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», φύλλο της 18/11/1974
Διαδίκτυο:
1. Υπουργείο Εσωτερικών (http://ekloges.ypes.gr/)
2. Δημόσιες Βιβλιοθήκες – Ψηφιακά τεκμήρια Βιβλιοθήκης Βέροιας (http://publiclibs.ypepth.gr/ – http://diglib.ypepth.gr/awweb/main.jsp) (ψηφιοποιημένα φύλλα εφημερίδων)
3. http://www.ekloges.gr/
4. http://el.wikipedia.org/wiki/Κύρια_Σελίδα
5. http://news247.gr (πρωτοσέλιδα εφημερίδων)
- Νικολακόπουλος Ηλίας, Η καχεκτική δημοκρατία κόμματα και εκλογές, 1946 – 1967, εκδόσεις Πατάκη 2003, 274-282
- Νικολακόπουλος Ηλίας, Η καχεκτική δημοκρατία κόμματα και εκλογές, 1946 – 1967, εκδόσεις Πατάκη 2003, 293-300
- Στην Δεξιά ανήκε η ΕΡΕ και στην Αντιδεξιά η ΕΚ και η ΕΔΑ. Η Αντιδεξιά κατηγορούσε τη Δεξιά ότι ήταν εθνικοί μειοδότες, εχθροί του έθνους. Για το τέλος της πόλωσης Δεξιάς – Αντιδεξιάς βλέπε Βούλγαρης Γιάννης, Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης. Σταθερή Δημοκρατία σημαδεμένη από τη μεταπολεμική ιστορία 1974 – 1990, Θεμέλιο 2002, σελ. 319 – 329
- Βούλγαρης Γιάννης, Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης. Σταθερή Δημοκρατία σημαδεμένη από τη μεταπολεμική ιστορία 1974 – 1990, Θεμέλιο 2002, σελ. 33 – 37
- Το Σύνταγμα του 1975 προέβλεπε κάποιες προεδρικές αρμοδιότητες (εξουσίες) του ΠτΔ που μπορούσε να τις ασκήσει χωρίς την προσυπογραφή κανενός άλλου οργάνου της πολιτείας. Οι υπερεξουσίες ήταν η δυνατότητα διάλυσης της Βουλής λόγω δυσαρμονίας προς το λαϊκόν αίσθημα, η παύση της κυβέρνησης από τα καθήκοντά της, η προκήρυξη δημοψηφίσματος. Παρόλο που προβλέπονταν από το Σύνταγμα δεν ασκήθηκαν ποτέ και καταργήθηκαν με την αναθεώρηση του 1986, γεγονός που επιβεβαιώνει τη θέληση για πολιτική σταθερότητα. Για πιο αναλυτικά βλέπε Χρυσόγονος Κώστας, Συνταγματικό Δίκαιο, εκδόσεις Σάκκουλα 2005, 118-120 και Χρυσόγονος Κώστας, Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Από τις πολιτικές δυναστείες στην κλεπτοκρατία, Επίκεντρο 2009, 53-55
- Μετά το 1974 η ιδεολογική ταυτότητα που προσπάθησε να προσδώσει στη ΝΔ ο ιδρυτής της Κ. Καραμανλής, προσπαθώντας να δώσει ένα κοινωνικότερο προφίλ στο κόμμα και συνάμα να το απαλλάξει από οποιαδήποτε σύνδεση με τα ακροδεξιά στοιχεία της προδικτατορικής ΕΡΕ, ήταν ο ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός. Μια ιδεολογία μπολιασμένη με το όραμα σύνδεσης της
- Ελλάδας με την ΕΟΚ και κατά κόρον βασισμένη στην ιδέα της κοινωνικής δικαιοσύνης.
- Ο Σοσιαλισμός του τρίτου δρόμου εμπεριέχεται στο αξίωμα «να βοηθάμε τους ανθρώπους να βοηθήσουν τον εαυτό τους». Για τις πολιτικές ιδεολογίες βλέπε Heywood Andrew, Εισαγωγή στην Πολιτική, Πόλις 2006, 78-95
- Βούλγαρης Γιάννης, Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης. Σταθερή Δημοκρατία σημαδεμένη από τη μεταπολεμική ιστορία 1974 – 1990, Θεμέλιο 2002, σελ. 44 – 46 και 53 – 56
- Με εξαίρεση περιστατικό σοβαρού τραυματισμού με μαχαίρι στελέχους της ΝΔ από οπαδό του ΠΑΣΟΚ (εφημερίδα «ΛΑΟΣ», φύλλο 5297/1993).
- Δεδομένου ότι οι νεολαίες των κομμάτων στην Ημαθία υπολειτουργούν και οι δραστηριότητές τους είτε είναι περιορισμένες είτε δεν υπάρχουν καθόλου.
- Χρυσόγονος Κώστας, Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Από τις πολιτικές δυναστείες στην κλεπτοκρατία, Επίκεντρο 2009, 169-174
- Στους τομείς της αποκλειστικής κοινοτικής αρμοδιότητας της ΕΕ τα κράτη μέλη δεν είναι αρμόδια για λήψη μονομερών μέτρων, λ.χ. η ΕΕ έχει αποκλειστική αρμοδιότητα στον τομέα της
- Κοινής Εμπορικής Πολιτικής (ΚΕΠ), της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) κλπ. Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε Παπαγιάννης Δονάτος, Εισαγωγή στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 1999, 228-232, 477-486 και 495-499
- Αντικατέστησε τον Αθ. Γεωργιάδη στις 28/05/1997, όταν ακυρώθηκε η εκλογή του από το εκλογοδικείο λόγω κωλύματος (για τα κωλύματα Χρυσόγονος Κώστας, Συνταγματικό Δίκαιο, εκδόσεις Σάκκουλα 2005, 452-459)
- Ο καθορισμός των εδρών κάθε εκλογικής περιφέρειας εξαρτάται από τον πληθυσμό της σύμφωνα πάντα με την ισχύουσα εκλογική νομοθεσία.
- Η κυβέρνηση αποτελείται από τον Πρόεδρο της Κυβερνήσεως (Πρωθυπουργό) και από τους Υπουργούς. Το Σύνταγμα αφήνει στην διακριτική ευχέρεια του κοινού νομοθέτη να επιλέξει τη συμμετοχή ή μη στην Κυβέρνηση, ως μελών της, των Υφυπουργών. Οι Υφυπουργοί δεν είναι μέλη του υπουργικού συμβουλίου σύμφωνα με τον νόμο που ισχύει από το 1985 (Νόμος 1558/1985). Για περαιτέρω πληροφόρηση βλέπε Χρυσόγονος Κώστας, Συνταγματικό Δίκαιο, εκδόσεις Σάκκουλα 2005, 539 – 540.
- Οι ευρωεκλογές διεξάγονται με αναλογικό εκλογικό σύστημα και με συνδυασμούς υποψηφίων προκαθορισμένης σειράς εκλογής (λίστα), σε μια ενιαία εκλογική περιφέρεια (όλη η χώρα) χωρίς σταυρούς προτίμησης. Για περαιτέρω πληροφόρηση βλέπε Χρυσόγονος Κώστας, Συνταγματικό Δίκαιο, εκδόσεις Σάκκουλα 2005, 413 – 414.
- Για τις πηγές του παραρτήματος βλέπε στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις που παρατίθενται στο τέλους του άρθρου.