Προσεγγίζοντας τις φιλολογικές μαρτυρίες για την αρχαία Βέροια

Του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΙΟΡΔ. ΚΑΡΑΣΑΒΒΑ
Δημοσιογράφου – Ερευνητή

Η επιστημονική μεθοδολογία, επιβάλλει στον Ερευνητή επισταμένη μελέτη των Πηγών του. Στην Επιστήμη της Ιστορίας, η μεθοδολογία που ακολουθείται είναι πολύ συγκεκριμένη. Ο Ιστορικός έχει σύμμαχο τον Αρχαιολόγο. Η Έρευνα περνά από συγκεκριμένα κανάλια, τις Μαρτυρίες. Οι Μαρτυρίες διακρίνονται σε Φιλολογικές και Επιγραφικές. Το μεγαλύτερο κομμάτι της Έρευνας πραγματοποιείται μέσα στις Βιβλιοθήκες. Εκεί γράφεται η Ιστορία.
Όταν το 1960, εκδόθηκε η «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ» του Γιώργου Χ. Χιονίδη, οι αναγνώστες αυτού του, όντως, πολυσήμαντου βιβλίου, έβλεπαν για πρώτη φορά συγκεντρωμένη μία Βιβλιογραφία για την Βέρροια και την Ιστορίας της!
Ο Γιώργος Χ. Χιονίδης δεν ήταν μόνον, ο Πρώτος Συγγραφέας βιβλίου για την «Ιστορία της Βέροιας», μα και Πρωτοπόρος στο να συλλέξει, να συγκεντρώσει και να δημοσιεύσει όλον τον πλούτο των ιστορικών στοιχείων, που συνθέτουν την έρευνα γύρω από την συγγραφή αυτού του δίτομου έργου!
Νεαρός Δικηγόρος, μπολιασμένος από μία επιστημονική μεθοδολογία, έκανε την δουλειά του Ιστορικού, με κόπο μεν, αλλά πρωτίστως με συνέπεια!
Στον πρώτο τόμο της Ιστορίας του, δημοσιεύονται σε τριάντα σελίδες (!) η Ελληνική και Ξένη Βιβλιογραφία, που χρησιμοποίησε, καθώς και οι Ανέκδοτες Πηγές! Πρωτόγνωρο και Εντυπωσιακό!
Το Αναγνωστικό Κοινό των Φιλιστόρων Βερροιέων, πληροφορείτο για μια σειρά από Αρχαίους Συγγραφείς, οι οποίοι αναφέρονταν μέσα από το έργο τους στην Αρχαία Βέροια!
Ονόματα όπως των: Αισχίνη, Αρριανού, Στέφανου Βυζάντιου, Διόδωρου Σικελιώτη, Ηρωδιανού, Θουκυδίδη, Ιεροκλή, Πλούταρχου, Πολύβιου, Πτολεμαίου του Κλαύδιου, Σκύμνου του Χίου, Στράβωνα κ.ά., συνθέτουν το ψηφιδωτό των Πηγών για την Αρχαία Βέροια!
Το 1998, το Υπουργείο Πολιτισμού και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, εκδίδουν το ογκώδες Έργο των Λουκρητίας Γουναροπούλου και Μ. Β. Χατζόπουλου «ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΚΑΤΩ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» (ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΒΕΡΜΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΞΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ) – ΤΕΥΧΟΣ Α΄ – «ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΒΕΡΟΙΑΣ»!
Οι Συγγραφείς, αυτού του Ερευνητικού Επιτεύγματος, παραθέτουν 41 Φιλολογικές Μαρτυρίες, που αφορούν την Αρχαία Βέροια!
Το Χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναφέρονται οι Φιλολογικές Μαρτυρίες της Αρχαιότητας, καλύπτουν ένα διάστημα από το 432 π.Χ. (η αρχαιότερη) μέχρι τα Πρώιμα Βυζαντινά Χρόνια, με όριο τον 7ο μ.Χ. αιώνα.
Ακολουθώντας με την σειρά αρίθμησης, που τηρούν οι παραπάνω Ερευνητές, αυτές τις Μαρτυρίες, θα διασχίσουμε τους Αιώνες και θα στοιχειοθετήσουμε αναφορές, που συνθέτουν μέρος της Ιστορίας της Αρχαίας Βέροιας.
1. Πρώτη αναφορά για την Βέροια, έχουμε από τον Ιστορικό του Πελοποννησιακού Πολέμου Θουκυδίδη (470-394 π.Χ.). Ο Θουκυδίδης στο Έργο του «Ιστορίαι», αναφέρεται στην Βέροια (1.61.3-4), σε σχέση με τα Ποτειδεατικά Γεγονότα και την Εκστρατεία των Αθηναίων στην Χαλκιδική. Τότε, ο Αθηναίος Στρατηγός Καλλίας (ο ίδιος του ή στρατιωτικό άγημα με επικεφαλής άλλον), καθ’ οδόν από την Πύδνα, όπου είχαν αποβιβαστεί, προς την Ποτείδαια, αποπειράθηκε να καταλάβει την Βέροια, αλλά απέτυχε, λόγω του ότι, πιθανόν, η πόλη από τότε, να προστατευόταν από τείχη.
2. Ο Αθηναίος Ρήτορας Αισχίνης (389-314 π.Χ.) – κύριος αντίπαλος του Δημοσθένη – εκτός από «Λόγους», συνέγραψε και «Επιστολές», η αυθεντικότητα των οποίων, ωστόσο, αμφισβητείται. Σε μία από αυτές (12.8), αναφέρεται και στην Βέροια.
3. Ο Σάμος (ή και Σάμιος), Ποιητής του 2ου αι. π.Χ., σε Επίγραμμα που συνέγραψε, αναφέρει την Βέροια. Το Επίγραμμά του φιλοξενείται στο 6ο Βιβλίο των Αναθηματικών Επιγραμμάτων της Παλατινής Ανθολογίας (6.116).
4. Ο Θεαγένης, από το Ρήγιο της Σικελίας, ακμάσας περί τα τέλη του 5ου αι. π.Χ., υπήρξε ο πρώτος Σχολιαστής του Ομήρου και προσέδωσε στους Θεούς φυσικά χαρακτηριστικά. Αυτόν επικαλείται, όταν αναφέρεται στην Βέροια, ο Στέφανος Βυζάντιος στα «Εθνικά» του (στο λήμμα Μίεζα).
5. Ο Ιστοριογράφος Πολύβιος (201-120 π.Χ.), στο ογκώδες Έργο του «Ιστορίαι» (εκ 40 Βιβλίων), αναφέρεται σχετικά με τα της παράδοσης της Βέροιας στους Ρωμαίους, μετά την ήττα του Περσέως στην Πύδναν (27.8.3-4). Οι δύο Βεροιείς Πρεσβευταί είναι ο Πάνταυχος Βαλάκρου και ο Μίδων ο Βεροιεύς.
6. Ομοίως, ο Πολύβιος, αναφέρει (28.8.1-2), ότι ο Περσέας, έστειλε Βεροιαίο Απεσταλμένο, τον Αδαίο, στον Βασιλιά Γένθιο, προκειμένου να συνάψει συμμαχία μαζί του.
7. Ο Γεωγράφος από την Χίο Σκύμνος (ή και Ψεδο-Σκύμνος), (2ος αι. π.Χ.) στο Έργο του «Περιήγισης» – του οποίου έμμετρη διασκευή, από 742 ιαμβικούς στίχους και υπό τον τίτλο «Περίπλους», σώθηκε τον 1ο αι. π.Χ. – αναφέρει την Βέροια (618-26).
8. Ο Ιστοριογράφος Διόδωρος ο Σικελιώτης (1ος αι. π.Χ.), στο επίσης ογκώδες Έργο του, «Βιβλιοθήκη Ιστορική», (4ο Βιβλίο), περιγράφοντας την διαίρεση της Μακεδονίας σε Μερίδες, αναφέρει (31.8.8) και την Βέροια.
9. Ο Ρωμαίος Ρήτορας, Συγγραφέας και Πολιτικός, Κικέρων (106-43 π.Χ.), στον Ρητορικό Λόγο του «In Pisonem» (Κατά Πίσωνος) – δηλαδή κατά του Λεύκιου Καλπούρνιου Πίσωνος, Πενθερού του Ιουλίου Καίσαρος, τον οποίο ο Κικέρων στον Λόγο του κατηγόρησε για κακή διαχείριση της Επαρχίας της Μακεδονίας – αναφέρει (89) και την Βέροια.
10. Ο Γεωγράφος Στράβων (67 π.Χ. – 23 μ.Χ.), ο οποίος περιήλθε πλείστες Χώρες και Τόπους στην Αρχαιότητα, και συνέγραψε τα «Γεωγραφικά» του (17 Βιβλία), αναφέρεται (7, απ. 26) και στην Βέροια.
11. Ο Ρωμαίος Ιστοριογράφος Τίτος Λίβιος (59 π.Χ. – 17 μ.Χ.), ο οποίος συνέγραψε την Ιστορία της Ρώμης, από της ιδρύσεώς της έως την εποχή του, συμπεριέλαβε στο ογκώδες Έργο του (142 Βιβλίων, από τα οποία ωστόσο έφτασαν σε εμάς μόνον 32), και τους «Μακεδονικούς Πολέμους» κατά του Περσέως, δηλαδή την πολεμική προσπάθεια των Ρωμαίων για την κατάκτηση της Μακεδονίας. Ο Λίβιος στην εξιστόρησή του αναφέρεται οκτώ (8) φορές (!) στην Βέροια και σε πρόσωπα της πόλης – μία αναφορά στο Βιβλίο 40, δύο στο Β.42, μία στο Β.43, δύο στο Β.44, και δύο στο Β.45. Στην πρώτη περίπτωση (40.24.7), αναφέρεται στον Βεροιαίο Αλέξανδρο.
12. Ο Λίβιος, στην δεύτερη περίπτωση (42.51.3-4), αναφέρεται στον Βεροιαίο Ιππία.
13. Ο Λίβιος, στην τρίτη περίπτωση (42.58.7), αναφέρεται στον Βεροιαίο Μίδωνα.
14. Ο Λίβιος, στην τέταρτη περίπτωση (43.19.13-14), αναφέρεται στην Βέροια.
15. Ο Λίβιος, στην πέμπτη περίπτωση (44.45.2), αναφέρεται στα πρόσωπα των Ιππία, Μίδωνα και Πάνταυχου και στην πόλη της Βέροιας.
16. Ο Λίβιος, στην έκτη περίπτωση (44.45.5), αναφέρεται στην Βέροια.
17. Ο Λίβιος, στην έβδομη περίπτωση (45.29.8), αναφέρεται στην Βέροια.
18. Ο Λίβιος, στην όγδοη περίπτωση (45.30.5), αναφέρεται στην Βέροια.
19. Ο Επιγραμματοποιός Αντίπατρος ο Θεσσαλονικεύς (1ος αι. π. και μ.Χ.), σε Επιτύμβιο Επίγραμμά του, αναφέρεται στον Ολυμπιονίκη Απολλόδωρο από την Βέροια. Το Επίγραμμά του φιλοξενείται στο 7ο Βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας (7.390).
20. Στις Πράξεις των Αποστόλων (Έργο που πιστεύεται ότι έγραψε ο Λουκάς ο Ευαγγελιστής, τον 1ο αι. μ.Χ.), αναφέρεται (17.10-13) η έλευση του Παύλου στην Βέροια.
21. Στις Πράξεις των Αποστόλων, ομοίως αναφέρεται (20.3-4) ο Μαθητής του Παύλου, Βεροιαίος Σώπατρος του Πύρου.
22. Ο Ρωμαίος Γάϊος Σεκούνδος Πλίνιος, ο επιλεγόμενος και Πρεσβύτερος (23-79 μ.Χ.), πολυγραφότατος Συγγραφέας Ιστορικών, Ρητορικών και Γραμματικών Έργων, στο διασωθέν Εγκυκλοπαιδικό Έργο του, εκ 37 Βιβλίων (!) «Φυσική Ιστορία», αναφέρεται («Naturalis Historia», 4.33), στην Βέροια.
23. Ομοίως, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, στην «Φυσική Ιστορία» του, αναφέρεται («Naturalis Historia», 6.216), και πάλι στην Βέροια.
24. Ο Λογογράφος Πλούταρχος (46-127 και μετά, μ.Χ.), στο Βιογραφικό Έργο του «Παράλληλοι Βίοι», όπου εκ παραλλήλου παρουσιάζει τις Προσωπικότητες Ελλήνων και Ρωμαίων Επιφανών Ανδρών (είκοσι δύο ζεύγη – σαράντα τέσσερις Άνδρες), στο όνομα «Δημήτριος», αναφέρεται (44.3-5), στην αναγγελία της κατάληψης της Βέροιας από τον Πύρρο.
25. Ομοίως, ο Πλούταρχος, στους «Παράλληλους Βίους» του, και στο όνομα «Πύρρος», αναφέρεται (11.3-8), και πάλι, στην προέλαση του Πύρρου, προς την Βέροια, στην κατάληψή της απ’ αυτόν, και στην προσχώρηση πολλών Βεροιαίων στο δικό του στράτευμα.
26. Επίσης, ο Πλούταρχος, στους «Παράλληλους Βίους» του, και στο όνομα «Πομπήιος», αναφέρεται (64.1-2), στην στρατοπέδευση και εκγύμναση των δυνάμεων του Πομπήιου, παρά την Βέροια.
27. Ο Αλεξανδρινός Ιστορικός Αππιανός (πρώτο μισό του 2ου αι. μ.Χ.), συνέγραψε (161-169 μ.Χ.) μία Ιστορία της Ρώμης, από της ιδρύσεώς της μέχρι τον θάνατο του Τραϊανού. Το Έργο του «Ρωμαϊκή Ιστορία» ή «Ρωμαϊκά», περιλάμβανε 24 Βιβλία, από τα οποία διασώθηκαν τα 11 και η Εισαγωγή. Σε ένα από αυτά, στην «Συριακή», αναφέρεται (57) και η Βέροια, σχετικά με την ονοματοδοσία πόλεων της Συρίας, από τον Σέλευκο, με ονόματα Ελληνίδων και Μακεδονικών Πόλεων.
28. Ο Ιστορικός και Φιλόσοφος Φλάβιος Αρριανός (95-175 μ.Χ.), Συγγραφέας του σπουδαιότατου Έργου «Ανάβασις Αλεξάνδρου» (σε 7 Βιβλία), αναφέρεται (3.6.4), στον Βεροιαίο Κοίρανο, επιφορτισμένο με την συλλογή των φόρων στην Φοινίκη.
29. Ομοίως, ο Αρριανός, στο Έργο του «Ινδική», αναφέρει (18.3-6), ανάμεσα στα ονόματα των Τριηράρχων και τον Βεροιαίο Μυλλέα του Ζωίλου.
30. Ο Αστρονόμος, Γεωγράφος και Μαθηματικός Κλαύδιος Πτολεμαίος (περ.100 – περ. 170 μ.Χ.), στο Έργο του «Γεωγραφική Υφήγησις» (σε 7 Βιβλία), αναφερόμενος σε πόλεις της Μακεδονίας, κάνει μνεία και για την Βέροια (3.12.17 και 36).
31. Ο Αίλιος Ηρωδιανός, (2ος αι. μ.Χ.), ο επονομαζόμενος και «Τεχνικός Γραμματικός», υπήρξε Δάσκαλος και Φίλος του Μάρκου Αυρήλιου. Με την προτροπή του Αυτοκράτορος Μάρκου Αυρήλιου, συνέγραψε το κεφαλαιώδες Έργο του «Καθολική Προσωδία» (σε 21 Βιβλία). Στο Έργο του αυτό, αναφέρει (3.1.281 – Lentz), και την Βέροια, ως πόλη της Μακεδονίας και περί την καταγωγή του ονόματός της, όπως και ότι υπάρχει πόλη με το ίδιο όνομα στην Συρία.
32. Ο Ρωμαίος Σοφιστής Αιλιανός Κλαύδιος (170-235 μ.Χ.), στο Έργο του «Περί Ζώων Ιδιότητας», αναφέρει (15.1) και την Βέροια, και ότι ανάμεσα σ’ αυτήν και στην Θεσσαλονίκη ρέει ένας ποταμός με το όνομα Αστραίος.
33. Ο Σοφιστής και Σκωπτικός Συγγραφέας Λουκιανός ο Σαμοσατεύς (120-200 μ.Χ.), στο Έργο του «Λούκιος ή Όνος», αναφέρεται (34-35), στην πόλη της Μακεδονίας Βέροια, την οποία και χαρακτηρίζει «μεγάλην και πολυάνθρωπον».
34. Το 451 μ.Χ., συνεκλήθη στην Χαλκηδόνα της Μ. Ασίας, υπό του Αυτοκράτορος Μαρκιανού, η Δ’ Οικουμενική Σύνοδος η οποία και καταδίκασε τον «Μονοφυσιτισμό». Η Δ’ Οικουμενική Σύνοδος, της Χαλκηδόνας, ήταν η πολυπληθέστερη, με την συμμετοχή 600 περίπου Επισκόπων. Σύμφωνα με τα Πρακτικά της, αναφέρεται (2.1,1, σελ. 80, 184-Schwartz), και ο «Λουκάς, Επίσκοπος Βέροιας, Μακεδονίας πρώτης».
35. Ο Βυζαντινός Ιστορικός και Γεωγράφος Ιεροκλής (πρώτο μισό του 6ου αι. μ.Χ.), στο Έργο του «Συνέκδημος», απαριθμεί κατά την διοικητική διαίρεση του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, 64 Επαρχίες και 935 Πόλεις. Ανάμεσά τους, αναφέρει (638), στην Επαρχία «Ιλλυρικόν Μακεδονία α’» και την Βέροια.
36. Ο Ιστορικός, Αλανικής Καταγωγής, Ιορδάνης (ή και Ιορνάδης) (6ος αι. μ.Χ.), στο Έργο του, στην Λατινική Γλώσσα, «Ιστορία των Γότθων έως την Κατάργηση του Οστρογοτθικού Κράτους», αναφέρεται (Getica, 287), και στην Βέροια (Bereu).
38. Σε Σχόλια, στο Έργο του Αισχύλου «Πέρσαι», αναφέρεται (493), και η Βέρροια (με δύο ρο).
39. Σε Σχόλια, του Έλληνα Ιστορικού Αμμιανού Μαρκελίνου (Αντιόχεια περ. 330 – Ρώμη περ. 400 μ.Χ.) – που έγραψε στην Λατινική Γλώσσα – στον Θουκυδίδη (στον Βίο και στο Έργο του), αναφέρεται (1.61.2), και η Βέροια.
40. Ομοίως, ο Αμμιανός Μαρκελίνος, στα Σχόλιά του για τον Θουκυδίδη, αναφέρεται, και δεύτερη φορά (1.61.4), στην Βέροια.
41. Σε ό,τι αφορά στα Οδοιπορικά (Itineraria) – Χάρτες, η Βέροια απαντάται :
α) Στον Πευτιγγεριανό Πίνακα [Beroea XII]. Πρόκειται για Αντίγραφο του ΙΒ’ αι., ενός Χάρτη των Στρατιωτικών Οδών του Ρωμαϊκού Κράτους, που συντάχθηκε αρχικά από κάποιον Καστόριο, κατά τον Δ’ αι. μ.Χ., και δημοσιεύτηκε το 1507 από τον Κορράδο Peutinger (εξ ού και το όνομα). Το Πρωτότυπο του Πίνακα ή Χάρτη (διαστάσεων 34 cm X 6,82 μ.), φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης.
β) Στον Ραβεννάτη Γεωγράφο [194.14, Beroea]. Υπό το όνομα αυτό (και Ραβέννης Γεωγράφος), σώθηκε, (γραμμένο στα Λατινικά), περί το 650 μ.Χ., Έργο Αγνώστου Γεωγράφου εκ Ραβέννης, Κληρικού, με τίτλο «Περί Γεωγραφίας ή Χωρογραφίας», σε 5 Βιβλία. Σε αυτά περιγράφονται η Ασία, η Αφρική, η Ευρώπη, καθώς και περίπλους της Μεσογείου.
γ) Ομοίως, στον Ραβεννάτη Γεωγράφο [373.16, Beroea].
δ) Στον Γεωγράφο, του Μεσαίωνος Γουίδων εκ Ραβέννης, ο οποίος συνέγραψε το 1149 τα «Γεωγραφικά», (σε 6 Βιβλία) – [536.2, Beroea].
ε) Στο Οδοιπορικό του Αντωνίνου [Itinerarium Antoninum, 328.2, Berea XVII]. Πρόκειται για «Οδηγό» των κατά ξηρά και θάλασσα συγκοινωνιών του Ρωμαϊκού Κράτους, κατά τον 4ο αι. μ.Χ.. Συνετάχθη υπό Αγνώστου, πιθανόν κατά το 375 μ.Χ.
Ο Μελετητής της Αρχαίας Βέροιας, που έχει υπόψη του τον παραπάνω Κατάλογο των Φιλολογικών Μαρτυριών, σίγουρα αποκομίζει καθοριστικές πληροφορίες και ανεκτίμητα στοιχεία, που συνθέτουν όψεις της Ιστορίας της Μακεδονικής Βέροιας και της αδιάλειπτης παρουσίας της στον ρου της Ιστορίας!
Δ. Ι. ΚΑΡΑΣΑΒΒΑΣ


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Χ. ΧΙΟΝΙΔΗ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ» (ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ) – ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ – (Αρχαίοι Χρόνοι έως και Ρωμαιοκρατία) – (Βέροια 1960) – [ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – Ελληνική, Ξένη, Ανέκδοται Πηγαί, σελ. 13-43].
2. ΛΟΥΚΡΙΤΙΑΣ ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΥ – Μ.Β. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ «ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΚΑΤΩ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» – ΤΕΥΧΟΣ Α’ «ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΒΕΡΟΙΑΣ» (ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ – ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ – ΑΘΗΝΑ 1998) – [ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – Ι. Φιλολογικές Μαρτυρίες, σελ. 27-32].
3. Βιογραφικά και Λοιπά Στοιχεία : α) «ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ Σύγχρονος ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ» (ΤΟΜΟΙ 12) – (ΕΚΔΟΣΙΣ ΤΡΙΤΗ) – [ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ν. ΝΙΚΑΣ & ΣΙΑ Ε.Ε., ΑΘΗΝΑΙ]- β) «ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ δομή» (ΤΟΜΟΙ 30+2) – [ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΟΜΗ Α.Ε., ΑΘΗΝΑ).

Μοιράσου το άρθρο:

Social Circle

X